Το διαδίκτυο και η ψηφιοποίηση προμηνύουν μεγάλες αλλαγές για την εκδοτική βιομηχανία. Το βιβλίο, το αρχαιότερο μέσο μαζικής ενημέρωσης με τη μεγαλύτερη πολιτιστική αξία, δε χρειάζεται πλέον το κλασικό βιβλιοπωλείο, για να φτάσει στον αναγνώστη. Το περιεχόμενό του δεν πρέπει οπωσδήποτε να διαδοθεί με τον παραδοσιακό τρόπο τυπωμένο δηλαδή «σε χαρτί». Επιπλέον, το «κλείδωμα» της διαχείρισης ψηφιακών δικαιωμάτων (DRM) αποκτά σημασία και στον κλάδο των εκδόσεων.

Οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν την τάση που παρακολουθούμε με τα e-books να τείνουν να γίνουν προϊόντα μαζικής κατανάλωσης. Οι κατασκευαστές των eReaders και των Tablets ανοίγουν έναν πόλεμο προσφορών και αναπτύσσουν νέες εφαρμογές που εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες του μέσου. Τέλος, οι εκδότες προωθούν την ψηφιακή μετάβαση. Ήδη σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2011 τα έσοδα από πωλήσεις σε e-book ανήλθαν σε 3,2 δισ. δολάρια, ενώ οι πωλήσεις αυτών των φορητών συσκευών προβλέπεται, σύμφωνα με την έρευνα Mobile Publishing 2011-2016 της Juniper Research, να τριπλασιαστεί το 2016 φτάνοντας τα 9,7 δισ. δολάρια. Την ίδια στιγμή, προβλέπεται να αλλάξει και ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι θα αγοράζουν τα ηλεκτρονικά βιβλία τους στο μέλλον. Σύμφωνα με την παραπάνω έρευνα, περίπου το 30% των e-books θα αποκτηθεί μέσω των επίπεδων φορητών υπολογιστών (tablet PC), το 15% μέσω smartphones και περίπου το 55% μέσω των ηλεκτρονικών συσκευών ανάγνωσης, των e-readers. Στην Ελλάδα σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του ELTRUN (Εργαστήριο Ηλεκτρονικού Εμπορίου), το βιβλίο παραμένει ένα από τα best-sellers στις προτιμήσεις των ελλήνων χρηστών στις οn-line αγορές τους. Tο Myebooks ανακοίνωσε πρόσφατα ότι ξεπέρασε τους τρεις χιλιάδες ελληνικούς τίτλους e-books και πολλοί εκδοτικοί οίκοι έχουν αρχίσει να ψηφιοποιούν τα βιβλία τους και να διανέμουν τα ηλεκτρονικά βιβλία τους από τα ηλεκτρονικά καταστήματά τους.

Κανένα όμως μέρος αυτής της βιομηχανίας βιβλίου δεν επηρεάζεται περισσότερο από τις παραπάνω αλλαγές από όσο τα βιβλιοπωλεία. Αυτές επιδρούν τόσο στα  ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία όσο και στις μεγάλες αλυσίδες. Κανείς δε φαίνεται να βρίσκει ασυλία. Οι κλάδοι των βιβλίων και  των ηλεκτρικών ειδών είναι οι  πρώτοι που αισθάνονται την πίεση των «καθαρά» διαδικτυακών παικτών της αγοράς (Online Pure Player). Με αποτέλεσμα να ψάχνουν απεγνωσμένα ευκαιρίες χάραξης μιας νέας στρατηγικής. Συχνά κάτι τέτοιο συνδέεται με σημαντικές αρνητικές συνέπειες για τους καθιερωμένους παίκτες της αγοράς, γιατί όποιος χάσει το τρένο της ψηφιοποίησης, αγνοώντας τις εξελίξεις της αγοράς, χάνει και το παιχνίδι. Η περίπτωση της Borders, δεύτερης μεγαλύτερης από άποψη μεγέθους αμερικανικής αλυσίδας βιβλιοπωλείων (το πελατολόγιό της ανέλαβε η Barnes & Noble), είναι χαρακτηριστική για το σύνολο της αγοράς. Το Φεβρουάριο του 2011 κήρυξε πτώχευση και το καλοκαίρι του 2011 έσβησαν τα φώτα της εταιρείας. Ενώ ο ανταγωνιστής της, η Barnes & Noble, η μεγαλύτερη αλυσίδα βιβλιοπωλείων της Αμερικής, ανακάλυψε πόσο δαπανηρό μπορεί να είναι να προσπαθεί κάποιος να επαναπροσδιορίσει το ψηφιακό μέλλον. Ταυτόχρονα, η ίδια εταιρεία αναζητά στρατηγικό επενδυτή αυτόν τον καιρό.

Στην Ελλάδα, ο κύκλος εργασιών των εκδοτικών οίκων που υποχρεούνται να δημοσιεύουν ισολογισμούς κύλησε μέσα στη διετία 2008-2010 από τα 156 στα 140 εκατ. ευρώ, σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου ΕΚΕΒΙ. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια του 2011 σημειώθηκε περαιτέρω πτώση που προβλέπεται να φτάσει έως και το 30%. Την ίδια διετία, επίσης, οι τζίροι των σημαντικότερων αλυσίδων βιβλιοπωλείων έπεσαν από τα 74 στα 53 εκατ. ευρώ και ήδη κάποια αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα.

Όπως και στη μουσική βιομηχανία έτσι και στη βιομηχανία του βιβλίου, οι νέες τεχνολογίες οδηγούν, εκτός από τη μείωση του κόστους των συναλλαγών, σε αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Τέτοια παραδείγματα συναντώνται τόσο στην κλασική μορφή των εμπλεκομένων σε αυτήν την αλυσίδα (όπως εκδότες, συγγραφείς, τυπογράφους, γραφίστες, βιβλιοδέτες και έμποροι), την παραγωγική διαδικασία του βιβλίου, την ανάπτυξη νέων πρακτικών στον τομέα της τεχνικής εκτυπώσεων (Print-on-Demand) και την εμπορική εκμετάλλευση όσο και στις αναγνωστικές συνήθειες του τελικού πελάτη, ο οποίος  «κατεβάζει» το βιβλίο του από το internet. Η Amazon σφετερίστηκε όσο καμία άλλη εταιρεία την αλυσίδα αξίας (Value Chain) ενός ολόκληρου κλάδου (το ίδιο κατάφερε στη μουσική βιομηχανία η Apple) και έχει θέσει ως στόχο τώρα να βγάλει από τη μέση οποιονδήποτε παίκτη βρίσκεται ανάμεσα στον συγγραφέα και τον αναγνώστη, δηλαδή: τους εκδότες, διότι γίνεται η ίδια εκδότης. Καταργεί τα τυπογραφεία, διότι οι πωλήσεις των e-books στην Amazon όλο και αυξάνονται. Προσπερνά τα βιβλιοπωλεία, διότι κανένας βιβλιοπώλης στον κόσμο δε διαθέτει έστω και κατά προσέγγιση την τεράστια επιλογή βιβλίων της παραπάνω εταιρείας. Και τέλος υποκαθιστά τις βιβλιοθήκες, διότι η Amazon εμφανίζεται τώρα και ως τέτοια, με το να  δανείζει βιβλία στους πελάτες της. Η Amazon έγινε ο μεγαλύτερος βιβλιοπώλης στη Γερμανία με τζίρο για το 2010 άνω του ενός δισ. ευρώ, ξεπερνώντας ακόμα και σε πωλήσεις αυτών της Thalia (με συνολικά 294 βιβλιοπωλεία σε Γερμανία, Αυστρία και Ελβετία και με το ηλεκτρονικό κατάστημα της ). Έτσι, ο κλάδος του βιβλίου γίνεται ο πρώτος κλάδος στη Γερμανία ο οποίος δίνει την ηγεσία σε ένα καθαρά διαδικτυακό παίκτη της αγοράς.

Το ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί δεν είναι εάν το βιβλίο θα είναι τυπωμένο ή ηλεκτρονικό (το βιβλίο παραμένει βιβλίο), αλλά ποιες είναι οι κατάλληλες μορφές των εκδόσεων – εντύπων ή ψηφιακών- με τις οποίες οι εκδότες θα δημιουργήσουν εκ νέου μια (νέα) προστιθέμενη αξία. Εξαιρετικές ευκαιρίες βρίσκονται στο σχεδιασμό σύγχρονων δομών και στην ανάπτυξη ηλεκτρονικών εφαρμογών, στη πιο βολική μορφή για το χρήστη. Τα παραπάνω εφαρμόστηκαν στη μουσική βιομηχανία, η οποία έχει πλέον υπηρεσίες όπως το SoundCloud, last.fm, Spotify, Pandora, και πολλά άλλα και τα οποία έχουν φέρει τη μουσική βιομηχανία σε μια νέα εποχή. Ήδη, μη εκδοτικές εταιρείες έχουν αναπτύξει νέα επιχειρηματικά μοντέλα τα οποία προσφέρουν υπεραξία στους χρήστες των e-Books, όπως η Doppeltext. Tο συγκεκριμένο Start-up προσφέρει ένα ηλεκτρονικό κατάστημα με μεταγλωττισμένα (δίγλωσσα) ηλεκτρονικά βιβλία. Τα βιβλία τηρούνται στην αρχική γλώσσα και οι χρήστες μπορούν να δουν, κάνοντας απλά ένα κλικ σε ένα συγκεκριμένο σημείο του κειμένου, την (επίσημη) μετάφραση.

Readmill: Έχει αναπτύξει εφαρμογές «κοινωνικής» ανάγνωσης, οι οποίες προσφέρουν στους χρήστες της, ως μια εικονική λέσχη βιβλίου, την «κοινή εμπειρία» ανάγνωσης. Με αυτήν μπορούν οι χρήστες να κοινοποιήσουν σημειώσεις και υπογραμμίσεις, να  θέσουν ζητήματα που τους απασχολούν προς συζήτηση. Ακόμη τους παρέχεται η δυνατότητα να συστήσουν, να ανταλλάξουν σελιδοδείκτες ή να δουν σε απευθείας σύνδεση την πρόοδο ανάγνωσης του κειμένου, να ανακαλύψουν τις αναγνωστικές συνήθειές τους καθώς και ποια βιβλία διαβάζουν οι φίλου τους.

Η ισπανική 24symbols (και σύντομα η αμερικάνικη Athina) προσφέρει συνδρομητική cloud υπηρεσία ανάγνωσης e-books.

Το καλιφορνέζο Start-up  hyperlink  ειδικεύεται στην παραγωγή και την πώληση των ηλεκτρονικών βιβλίων. Η επιλογή των θεμάτων γίνεται με βάση τα αποτελέσματα  αναζήτησης στο Google. Για τα θέματα αναζητεί συγγραφείς ή προσλαμβάνει δημοσιογράφους, οι οποίοι χρησιμεύουν για τους ειδικούς ως  Ghostwriter (συγγραφέας που δίνει σε άλλον να υπογράψει το έργο του). Οι συγγραφείς λαμβάνουν από την εταιρία βοήθεια στη σελιδοποίηση του βιβλίου και  στο μάρκετινγκ. Μέχρι και το πενήντα τοις εκατό των κερδών πηγαίνουν στους συγγραφείς.

Εταιρείες, όπως η Bod, η Lulu και η bookrix, προσφέρουν τη δυνατότητα εκτύπωσης κατ’ απαίτησης POD (print on demand). Με αυτό τον τρόπο ο κάθε συγγραφέας μπορεί να εκδώσει το δικό του βιβλίο τόσο σε έντυπη όσο και σε ηλεκτρονική μορφή και να το διανέμει σε όλη την υφήλιο. Επίσης, μπορεί να υπολογίσει το κόστος και τα έσοδα από την έκδοση του βιβλίου του. Οι παραπάνω εταιρείες προσφέρουν μετ’ αμοιβής και πρόσθετες υπηρεσίες, όπως επιμέλεια, σύνταξη, διόρθωση και μετάφραση του κειμένου.

Η Paperc προσφέρει στους χρήστες της τη δυνατότητα δωρεάν μελέτης (με ορισμένους χρονικούς περιορισμούς) των παραπάνω από δεκατέσσερις χιλιάδων εξειδικευμένων βιβλίων της. Πρόσθετες λειτουργίες, όπως η αποθήκευση και εκτύπωση, επιβαρύνονται με 10 cent ανά σελίδα. Η εταιρεία σχεδιάζει να λανσάρει σύντομα ένα πάγιο μοντέλο χρέωσης.

Η γερμανική Personal Novel λειτουργεί την εξατομικευμένη παραγωγή (mass customization) ως επιχειρηματικό μοντέλο. Δίνεται η δυνατότητα στους χρήστες να δημιουργήσουν το δικό τους μυθιστόρημα, καθορίζοντας την κατηγορία του (ψυχολογικό, ερωτικό, επιστημονικής φαντασίας, μυστηρίου, ιστορικό και νεανικό) το όνομα του πρωταγωνιστή, την εμφάνισή του, την κατοικία του, το άρωμά του, το εξώφυλλο καθώς και τον τίτλο του βιβλίου.

Μια εξαιρετική προσωποποιημένη υπηρεσία προσφέρει η aStoryBeforeBed μέσω της οποίας οι γονείς και οι συγγενείς μπορούν να δημιουργήσουν μοναδικές αναμνήσεις για τα παιδιά τους, παρέχοντάς τους την δυνατότητα, να ηχογραφήσουν και να βιντεοσκοπήσουν online την ανάγνωση παιδικών βιβλίων. Η υπηρεσία προσφέρεται με συνδρομή ή ως μεμονωμένη χρήση.

Συγγραφείς που θέλουν να εκτυπώσουν τα ελπιδοφόρα βιβλία τους μπορούν να αποκτήσουν κεφάλαιο κίνησης, μέσω της «διαδικτυακής μικροχρηματοδότησης».
Ένα από τα πιο φημισμένα βιβλία που εκδόθηκε με την υποστήριξη μιας «κοινότητας» είναι το Business Model Generation του Alexander Osterwalder.

Τέλος, οι εκδότες χρησιμοποιούν την έξυπνη ιδέα των Virtuals Stores (εικονικών καταστημάτων) όλο και περισσότερο για την προώθηση των βιβλίων τους. Η Weltbild στη Γερμανία με τη μορφή αφίσας απεικόνισε σε εκατόν σαράντα υπαίθριες διαφημίσεις τα δέκα επιλεγμένα best-seller της. Δίπλα σε κάθε βιβλίο συμπεριλαμβανόταν και ένας γραμμωτός κωδικός QR, έτσι ώστε οι περαστικοί σκανάροντας τον κωδικό του βιβλίου που επιθυμούσαν μέσω του κινητούς τους, το πρόσθεταν στο “καλάθι” τους.

Εικονικό βιβλιοπωλείο της Weltbild – Πηγή: Verlagsgruppe Weltbild

Τα βιβλιοπωλεία, εάν θέλουν να επιζήσουν, θα πρέπει να αφήσουν την παραδοσιακή ιδιότητά τους “ως το μέρος όπου οι πελάτες επισκέπτονται για να αγοράσουν τα βιβλία τους” και να μετατραπούν σε ένα χώρο-θέατρο (ιδανικό παράδειγμα είναι η Στοά του Βιβλίου στην Αθήνα). Σε αυτόν τον χώρο, ο ενδιαφερόμενος (–η)  θα πληρώνει για να βιώσει με διαφορετικό τρόπο την ανάγνωση – την πνευματική συζήτηση και τη μόρφωση- εντοπίζοντας τα βιβλία (τυπωμένο ή ηλεκτρονικό) που τον ενδιαφέρουν, αναπτύσσοντας κοινωνικές σχέσεις και τέλος συμμετέχοντας σε ρόλους ηθοποιού (απόδοση κειμένου ενός βιβλίου μπροστά σε κοινό) ή ως συγγραφέας (του δικού τους κειμένου) για την βίωση μοναδικής εμπειρίας.

Categories: E-Book, Αναλύσεις

Tags: Amazon, E-Book, eReaders, ΕΚΕΒΙ, βιλβιοπωλεία, εκδότες, ηλεκτρονικό βιβλίο, Taplet PC